Fatih Sultan Mehmet’in Vefatı Üzerine Vezir İshak Paşa’nın II. Bayezid’i Saltanata Dâveti Arizası
Ord. Prof. İ. Hakkı UZUNÇARŞILI
Tarihlerde görüldüğü üzere Fatih Sultan Mehmed muhtelif sebepler ve bilhassa Dulkadir Beyliği meselesinden dolayı Memlûk devletine karşı sefer açmış, hareketini müteakip hastalanarak Pendik ile Gebze arasında Tekirçayırı nam mahalde 886 Rebiulevvelin üçüncü Perşembe günü (4 Mayıs 1481) vefat etmişti. Padişahın ölümü kapıkulu ocaklarından saklanarak padişahın hamam yapmak üzere üç gün için İstanbul’a götürüleceği ilan olunmuş ise de, ölüm haberi az zaman sonra haber alındığından, ocaklar müsaadesiz olarak İstanbul’a geçip karışıklıklar meydan alarak asâyış bozulmuştur.
Fatih’in ölümü üzerine vezir-i azam Karamani Mehmed Paşa vefat haberini büyük şehzade Amasya valisi Bayezid’e bildirip onu davet ederken aynı zamanda keyfiyeti saltanata geçmesine taraftar olduğu Karaman valisi Şehzade Cem’e de gizlice arz eylemişti. Vezir-i âzamın Cem sultan’a gönderdiği mektup Anadolu valisi II. Bayezid’in kızı Ayşe sultan‘ın zevci Sinan Paşa’nın eline geçtiği gibi Karamanî Mehmed Paşa’nın Cem taraftarı olduğu yeniçeriler tarafından haber alınması üzerine sarayını basıp kendisini öldürmüşler ve bu arada İstanbul içinde bir haylı da çapul yapmışlardır.
Karamanî Mehmed Paşa’nın katli üzerine Fatih Sultan Mehmed sefere giderken İstanbul muhafızı olarak Selifke’den davet ettiği ihtiyar vezir İshak Paşa işi ele alarak sarayda büyük babasının yanında bulunmakta olan Bayezid’in oğullarından Korkut’ı (1) babası gelinceye kadar vekil yaparak Bayezid’e de süratle yetişmesi için üst üste arizalar takdim etmiş ve ocaklıya bahşiş verilmek suretiyle bir dereceye kadar sükûnet iâde olunmuştu.
İshak Paşa’nın Bayezid’e arka arkaya göndermiş olduğu yirmi, otuz ulaktan hiç birisinin avdet etmemesi, ihtiyar veziri telâşa düşürmüştür. Babasının ölümünü haber alan Şehzade Cem’in de faaliyete geçmesi tabiî olduğundan – çünkü saltanat kanununda namzed yoktu – onun da İstanbul’a gelmesi ihtimali dahilinde olduğundan İshak Paşa’nın telâş etmesinde hakkı vardı. İshak Paşa’nın gönderdiği ulaklar ne oldu? Cem adamlarının eline geçerek öldürüldüler mi? Yoksa Bayezid babası tarafından sevilen ve Karamanî Mehmed Paşa tarafından saltanata geçmesi istenen Cem’in tuzağına düşmemek için pek ziyade ihtiyatlı hareket ettiği için mi işi ağır alıp almadığı şimdilik malûmumuz değildir.
Suretini ve fotoğrafisini aşağıya aynen koyduğumuz İshak Paşa’nın arizası onun nazik durumunu tamamen gösterdiğinden, burada izaha hacet yoktur. Ariza aynen şöyledir. (2)
1-Âstane-i devlet yüz sürmekten sonra arz-ı bendegi oldur ki şimdiki halde sultanülbereyn ve hâkanülbahreyn 2- Sultan baban vevverallahü kabrühu dâr-ı fenadan dâr-ı bekaya rıhlet ideldenberu sultanıma yürmi otuz 3- ulak gönderdik, haliya varan ulakların biri gelüp vâsıl olmadı; bu babda hayrette kalmış 4- uz (kalmışuz) âlem faterata ve fesada vardı; varan ulaklara îtimad olunmayıp mübarek ve saadetlu 5- zamirinizde nev’i şüphe varsa yarar adamlarınızdan hükm-i şerifle ben kuluna gönderesiz, eğer emir ederse(niz) 6- ben kulun yüz sürüyü ayağınız toprağına varalım, hakikat-i hal ne minval üzre vaki olduğun (olduğunu) 7- îlam edip îtimad idesiz hiç veçhen minelvücuh tereddüd çekmeyüp mesalih-i müslimin içün saadetle 8- becid gelip yetşesiz. Sultanım kıbelinde bir hükm-i şerif ben kulunzaza irsal olunmak vacip ve lâzım idüki 9- devletle ne yirde (ne yere) geldüğünizi, ne vakit gelip vâsıl olacağınızı bilip mamuniyle halk istimalet 10- olunaydı; biz kulunuz hod bunda bin türlü müdara ile canımızı hıfz ederüz ki uşda (işte) 11- bin saadetle filen gelür (deyu) düzme kağıtlar yazaruz ve düzme ulaklar düzerüz 12- Sultanım kıbelinden ki üşde vardum deyu; bu minval üzere nice kere vâki olup vademize hilâf 13- vaki oldu, Şimdiki halde gerçek sözümüze îtimad etmezler oldular; sultanıma mahfi olmaya ki şimden 14- giru müdâra tarikle (tarikiyle) bunlara istimalet etmeye ayruk mecalümüz kalmadı; mesalih-i müslimin içün 15- becid devlet ve saadetle gelmesine (gelinmesine) ziyade ikdam idesiz ki ziyade sevap hasıl idersiz. Bâki ihbaratı 16- hâmil-i varak-i ubudiyet çaşgir (çaşnigir) başımız kulunuzdan istifsar oluna; ol takrir ve beyan ide ki 17- mecmu-ı kazayalara muttalidir vesselâm. Baki ferman dergâh-ı muallânındır veddua.
Elmuhlısürhakir
İshak ül fakir
Dipnotlar:
1 Fatih Sultan Mehmed 885 H, 1481 M. de Bayezid’in oğulları Şahinşah, Ahmed, Alemşah, Selim ile Şehzade Cem’ın oğlu Oğuz’u İstanbul’a getirterek sünnet ettirmiş ve yaşça daha büyük olmaları sebebiyle Alemşah ve Şahinşah ile Ahmed’i birer sancağa tayin edip Selim’i babasının yanına göndererek Korkud ile Oğuz’u yanında alıkoymuştu.
2 Topkapı Sarayı Arşivi No. 1408
Kaynak: Belleten, Cilt: XXV – Sayı: 97 – Yıl: 1961 Ocak, İ. Hakkı UZUNÇARŞILI